Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Przasnyszu

Przyczyny występowania agresji i przemocy wśród uczniów

     Wielu nauczycieli zadaje sobie pytanie, dlaczego niektórzy uczniowie częściej niż inni zachowują się agresywnie lub stosują przemoc. Czynniki ryzyka wystąpienia zachowań agresywnych i przemocowych mogą tkwić w środowisku rodzinnym, szkolnym lub w grupie rówieśniczej. Zachowania tego typu mogą być również generowane przez środki masowego komunikowania czy gry komputerowe albo wynikać mogą z cech osobowych jednostki. Mechanizmów i przyczyn tego zjawiska można szukać w kilku obszarach. Zdaniem naukowców wyróżnia się kilka czynników, które mogą mieć związek z poziomem agresji, zaliczamy do nich:     

1. Czynniki biologiczne:

a)  czynniki temperamentalne – dziecko o „gorącym” temperamencie jest bardziej narażone na wytworzenie u siebie wzorca agresywnych zachowań,

b)  wysoki poziom hormonów, zwłaszcza testosteronu u chłopców,

c) zaburzona dynamika przebiegu procesów nerwowych (przejawiająca się w postaci nadpobudliwości psychoruchowej), która wiąże się między innymi ze wzmożoną aktywnością dziecka i problemami w kontrolowaniu swojego zachowania.

2. Wpływ środowiska rodzinnego:                                                                           

      Wielu przyczyn agresji dziecka upatruje się w jego pierwszym środowisku wychowawczym, jakim jest rodzina. Rodzice często są wręcz obwiniani o takie zachowanie swoich dzieci. Badania przeprowadzone przez naukowców wykazują na negatywny wpływ trzech czynników rodzinnych:

a) brak ciepła i zaangażowania w sprawy dziecka ze strony głównego opiekuna (najczęściej matki). Nadmierny dystans uczuciowy, chłód i brak bliskiego kontaktu z dzieckiem – szczególnie w pierwszych latach jego życia mogą wpływać na późniejszy brak empatii w kontaktach z ludźmi i jego wrogie nastawienie do otoczenia, co stanowi ryzyko zachowań agresywnych,

b) przyzwalająca i tolerancyjna postawa wobec dziecka, szczególnie wobec jego zachowań agresywnych w stosunku do otoczenia, często połączona z brakiem jasnych norm wobec dopuszczalności agresji. Takie wychowanie często nazywane bywa „bezstresowym”, chociaż w istocie jest dla dziecka bardzo stresujące. Pozwolenie dziecku na agresję, całkowity brak reakcji rodziców lub brak jednoznacznej reakcji w przypadku agresywnych zachowań wobec otoczenia powodują ich utrwalanie się,

c) brutalne, agresywne zachowanie rodzica. Agresja jest zachowaniem, którego można się nauczyć poprzez obserwację lub bycie obiektem takich zachowań. Dzieci, które są traktowane agresywnie przez swoich rodziców, podobnie   zachowują się wobec swoich rówieśników (szczególnie tych słabszych),  a w życiu dorosłym często wobec własnych dzieci.

     Status społeczny i ekonomiczny rodziny nie ma znaczącego wpływu na rozwój tendencji agresywnych dzieci.

 

 3. Wpływ grupy rówieśniczej:

     Grupa rówieśnicza jest dla dzieci ważnym obszarem odniesienia. Im starsze dziecko, tym wpływ grupy rówieśniczej staje się bardziej znaczący. Grupy uczą się współdziałania, dają poczucie bezpieczeństwa i przynależności, stwarzają możliwość wymiany poglądów. Stwarzają warunki do podejmowania bardziej śmiałych i odważnych zachowań. Mogą też zachęcać i dopingować do podejmowania zachowań ryzykownych, w tym agresywno - przemocowych. Grupa rówieśnicza może także modelować takie zachowania i osłabiać poczucie indywidualnej odpowiedzialności:

a) naśladowanie agresywnych zachowań tych osób, które są ważne i atrakcyjne w grupie (starsi koledzy),

b) zmniejszanie się osobistej odpowiedzialności za agresywne zachowania, poprzez „rozłożenie” jej pomiędzy więcej osób „wszyscy tak robią”.

c) zmniejszanie kontroli nad swoim agresywnym zachowaniem pod wpływem grupy.

4. Wpływ środowiska szkolnego:

     Dla osób pracujących w szkole szczególnie ważne mogą być te czynniki ryzyka przemocy, które związane są bezpośrednio z sytuacją szkolną:

a) czynniki związane z organizacją nauczania – nuda, brak zagospodarowania   czasu, ograniczenie przestrzeni zagęszczenie, nadmiar rodziców, hałas, brak możliwości relaksu i odprężenie (dla uczniów i nauczycieli), brak zajęć pozalekcyjnych,

b) niewłaściwy system norm – niejasny, niespójny lub normy preferujące użycie siły, nieprzestrzeganie norm przez osoby znaczące,

c) niewłaściwa reakcja na zachowania agresywne – reakcje niekonsekwentne, bagatelizowanie poprzez nauczycieli niektórych agresywnych zachowań uczniów, brak reakcji na drobne wykroczenia, brak skutecznej mediacji w przypadku konfliktów,

d) czynniki związane z relacjami uczeń – nauczyciel – rodzic między innymi sprzeczność interesów, brak autentycznego dialogu i kontaktu, niewłaściwy sposób komunikowania się nauczycieli z uczniem.

5. Wpływ środków masowego przekazu:

     Środki masowego przekazu, w emitowanych przez siebie programach, zamieszczanych informacjach często prezentują przemoc w różnorodnych formach i przejawach. Przeprowadzone badania wskazują, że pokazywane czy publikowane obrazy i informacje mają wpływ na modelowanie zachowań agresywnych, w szczególności u dzieci i młodzieży. Im młodsze dziecko tym większe prawdopodobieństwo, że będzie miało trudności w odróżnieniu w treściach medialnych fikcji od realiów otaczającego środowiska.

     Przemoc i agresja pokazywane w mediach mają wpływ na wzrost tolerancji i zwiększają gotowość do przejawiania zachowań agresywno - przemocowych, zaburzają także poczucie bezpieczeństwa prowadząc do powstawania lęków i niepokojów.

6. Wpływ czynników osobowych:

    Osobowe czynniki ryzyka wystąpienia przemocy i agresji dotyczą zarówno ofiar, jak i sprawców przemocy. Wśród ofiar agresji i przemocy wyróżniamy ofiary pasywne i prowokujące.

     Ofiary pasywne charakteryzują się wrażliwością, nieśmiałością, niepewnością, podwyższonym poziomem lęku, nieumiejętnością obrony, płaczliwością lub wycofaniem się w przypadku ataku. Mogą mieć przekonanie o swojej niskiej wartości, czuć się osamotnione i opuszczone, często są słabsze fizycznie, bezpieczniej czują się w kontaktach z dorosłymi niż rówieśnikami.

     Ofiary prowokujące charakteryzują się nadmierną aktywnością, pobudliwością, zmiennością nastrojów i humorów. Mogą być uciążliwe, niezdarne, wprowadzać zamieszanie i niepokój, drażnić otoczenie. Charakteryzuje ich również deficyt koncentracji i uwagi. W związku z tym wytwarzają wokół siebie atmosferę napięcia, prowokując do negatywnych reakcji ze strony innych.

     Sprawców przemocy charakteryzuje tendencja do wyśmiewania lub szydzenia z innych, łatwej irytacji, celowego mówienia rzeczy, które mogą kogoś zranić lub komuś zagrozić.

     Agresorzy bywają silniejszy od rówieśników, bardziej sprawni fizycznie. Mają potrzebę dominowania i tyranizowania innych. Charakteryzuje ich niski próg tolerancji na frustrację, trudności w przystosowaniu się do panujących norm i zasad oraz niski poziom samokontroli, szczególnie w zakresie regulacji emocji.

Może to łączyć się z niezaspokojonymi potrzebami (na przykład akceptacji, miłości, bezpieczeństwa, osiągnięć, poważania), wysokim poziomem lęku, nieumiejętnością radzenia sobie z sytuacjami trudnymi i konfliktowymi, z przedmiotowym i instrumentalnym sposobem traktowania innych.